جسته و گریخته

برگرفته از فصل‌نامه ترجمان – شماره ۱۹ (چرا تئوری‌های توطئه این‌قدر جذاب هستند؟)

ریچارد آلن فریدمن – مجتبی هاتف

از نظر گروه نه چندان کوچکی از آدم‌ها، در پس خیلی از اتفاق‌های مهم و بزرگی که عادی به نظر می‌رسند، توطئه‌ای شوم در جریان است، نقشه‌ای بد‌خواهانه که به دست افراد و سازمان‌های قدرتمند طراحی می‌شوند که می‌خواهند به ما آسیب‌ برسانند یا کنترل‌مان کنند.

علی‌رغم رخدادهای پیچیده، فناوری‌های گیج‌کننده جدید و گاهی اطلاعات متناقض، قدرت توضیحی روایت مرموز اما کلی، به آسانی بر تبیین‌های معمولی و کسل‌کننده دنیا چیره می‌شوند.

خطای شناختی که در تفکر توطئه نقش اساسی بازی می‌کند عبارت‌است از ناتوانی در تشخیص چیزهای باورپذیر اما خیالی، از چیزهای واقعی.

طبیعت ما انسان‌ها متناسب با باورپذیری ساخته شده، نه حقیقت. ما به حس شهودی خود متکی هستیم، که معمولا گمراه‌کننده است، نه به واقعیت‌ها. این ویژگی شناختی نقطه ضعف خاصی برای ماست در عصر رسانه‌های دیجیتال که ما را زیر سیل اطلاعات – از جمله اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده – غرق کرده است.

روال زندگی به‌گونه‌ای است که بعید است با اطلاعاتی روبرو شویم که باورهای محبوب‌مان را نقض می‌کنند.

برای بیرون‌رفتن از حباب اطلاعای خودپایداری که با اعضای دیگر «قبیله‌مان» سهیم هستیم، باید قدمی خودآگاه و برخلاف شهود برداریم.

همه ما بیش از آنچه که جرات بیانش را داشته باشیم، مستعد باورهای نادرست هستیم.

ریشه رفتار و باورهای ما در جریان تکامل

• اگر بتوانید تصور و پیش‌بینی کنید که ممکن است گروه‌هایی از قبایل دیگر برای آسیب رساندن به قبیله شما توطئه‌چینی می‌کنند، این توانایی به شما نوعی مزیت انطباقی خواهد داد. هوشیاری و احتیاط در برابر دشمن خارجی – حتی اگر اشتباه باشد – در مقایسه با اعتماد نسنجیده، استراتژی ایمن‌تری خواهد بود. به همین دلیل، انسان‌های پارانویایی که هکیشه تهدیدهای جهان را از نظر می‌گذرانند و همواره بدترین گمان‌ها را به دیگران دارند، در دنیای خطرناک پارینه سنگی از مزیت بقا برخوردار بودند.
• ما در طول میلیون‌ها سال طوری تکامل یافته‌ایم که الگوها را به سرعت تشخیص دهیم و رابطه علی و معلولی میان اشیا و رویدادها را درک می‌کنیم. اما تمایل به شناسایی سریع الگوها و ایجاد تصویری قابل درک از جهان هزینه بالایی دارد. این گرایش ما را مستعد خطاهای شناختی می‌کند (مانند دیدن رابطه‌هایی که در واقعیت وجود ندارند).

کسانی که تمایل دارند در رویدادها یا محرک‌های تصادفی طرحی معنادار پیدا کنند، بیشتر احتمال دارد تئوری‌های توطئه را تصدیق کنند تا کسانی که این سوگیری را کم‌تر دارند.

باورهای نامعقول از تمایل به دیدن نظم و الگو در جاهایی ناشی می‌شود که واقعا هیچ نظم و الگویی ندارد.

روان‌شناسی نظریه‌پردازی توطئه با بیزاری از تصادفی و اتفاقی دانستن رویدادها، کاملا همخوانی دارد.

ما بیشتر ترجیح می‌دهیم که فکر کنیم هر اتفاقی دلیلی دارد.

ما انسان‌ها خشنودی لحظه‌ای معنا و باورپذیری را بر واقعیت‌ها و حقیقت ترجیح می‌دهیم و این باعث می‌شود در دنیایی که پیوسته ما را زیر سیل اطلاعات می‌گیرد، آسیب‌پذیر باشیم. اطلاعاتی که بیشترش نادرست یا آن‌قدر سنگین و گیج‌کننده است که نمی‌توان صحت و سقم آن را معلوم کرد.

مردم به طور غریزی چیزهایی را که می‌خوانند یا می‌شنوند راستی آزمایی نمی‌کنند. راستی‌آزمایی نیازمند شناختی بیش از اندازه و در تضاد با روشی است که مغز ما تکامل یافته‌است.

برون‌سپاری یکی از روش‌های پرکاربرد و کارآمد برای انجام کارهاست، که در بسیاری از سازمان‌های خصوصی و دولتی رایج است.

این روش پرکاربرد در موارد متعددی به نتایج مورد نظر منجر نمی‌شود. دلایل متعددی برای این عدم موفقیت وجود دارد.

اطلاعات بیشتر در مورد فصلنامه ترجمان در لینک‌زیر:

https://tarjomaan.shop/product/tafsubs4-4003/

توضیح:

۱) اینجانب «مزدک عبائی» هیچ رابطه‌ای با «موسسه ترجمان علوم انسانی» ندارم. اما تلاش و کیفیت کتاب‌ها، فصل‌نامه و وب‌سایت این موسسه را بسیار ارزشمند می‌دانم و از مطالعه آنها لذت می‌برم و می‌آموزم.

۲) معرفی یک کتاب یا مقاله، به‌معنای موافقت با تمامی بخش‌های آن نیست.