دو نکته قابل تامل در مورد تجربه

در هفته اخیر با دو نکته یا توصیه در مورد تجربه مواجه شدم، که برایم بسیار قابل تامل بود و تصور می‌کنم ارزش بازخوانی و تامل چندباره در مورد آنها وجود دارد.

با نخستین مطلب در کتاب مهم‌ها را بسنجید برخورد کرد با این مضمون که «تجربه به ما چیزی نمی‌آموزد، بلکه ما از تامل روی تجربیات خود یاد می‌گیریم». این مطلب تجربه بدون تامل را بی‌ارزش (کم‌ارزش) می‌داند و تاکید دارد در صورتی که می‌خواهید دستاوردهای قابل اتکایی به واسطه تجربه داشته باشید، روی تجربه (تجارب) خود تامل کنید. این تامل همزمان گذشته و آینده را مورد توجه قرار می‌دهد . در مورد آموزه‌های قابل کاربرد در آینده، تصویری روشن و قابل اتکا در اختیارمان قرار می‌دهد.

دومین مواجهه در هنگام دیدن فیلی بود که یک فرد متخصص و با تجربه به اتکای موارد مشابه قبلی و تجارب حاصل از آنها تشخیص نادرسی داده بود و متعاقب آن نیز تصمیمی با پیامدهای ناگوار گرفته بود. پس از مشخص شدن نادرستی تشخیص و تصمیم به همکار خود می‌گوید: «تجربه گاهی نتیجه عکس خواهد داشت و به واسطه تجارب قبلی اولین نشانه‌ها را مبنای تشخیص تصمیم قرار می‌دهیم و همین است که ما را به خطا می‌برد (نقل‌قولی از یک فیلم)» و در عین حال تاکید می‌کند از آن پس تلاش می‌کند همانند یک تازه‌کار تمام جوانب را ببیند و بدون اطمینان از بررسی جوانب تصمیمی نگیرد.

مرور این دو مطلب به معنای نفی تجربه و ارزش آن نیست و تنها در پی تاکید بر چند جنبه ضروری در مورد تجربه است:

(۱) تامل بر تجارب پیشین باعث غنی‌تر شدن آموزه‌های ما از تجرب خواهد شد و امکان بهره‌گیری مطمئن‌تز از آموزه‌ها و تجارب را برای‌مان فراهم می‌کند.

(۲) تسری تجارب گذشته به آنده هم می‌تواند درست و قابل اتکا نباشد و در عین حال ریسک‌های تصمیم را افزایش دهد.

(۳) اعتبارسنجی تجارب، اطمینان از شناخت بافتار و شرایط منجر به خلق تجربه و توجه به جزییات، در عین در نظر گرفتن تصویر کلان و کلی در استفاده از تجارب ضروری است.

(۴) افراد با تجربه همواره در معرض خطای اتکای صرف به تجربه و تشخیص و تصمیم‌ براساس شواهد، به ویژه شواهدی که پیشتر و به کرات تجربه کرده‌اند، هستند و این دام می‌تواند تصمیم‌های جبران ناپذیری را برایشان در پی داشته باشد.

در کنار موارد پیش‌گفته، توجه به این نکته نیز ضروری است که علم و تجربه در نقطه مقابل هم نیستند و شاید بتوان در بسیاری موارد علم را ناشی از تجمیع، پالایش و تجمیع تجربه پیشینیان دانست که پس از اعتبارسنجی در اختیار ما قرار می‌گیرذد و با تجارب ما غنی‌تر شده و در اختیار دیگران و به ویژه آیندگان قرار خواهد گرفت.

اتکای صرف به تجربه فردی یا جمعی بدون علم و دانش لازم می‌تواند بسیار خطرناک باشد و در عین حال سپردن کارها به دارندگان دانش که تجربه به‌کارگیری دانش را نیز دارند، کاملا عقلایی می‌نماید.

در صورت تمایل پیشنهاد می‌شود مطلب «جسته و گریخته از فصل‌نامه ترجمان (۱۹) – لذت یک عمر تازه‌کار بودن» را نیز ملاحظه بفرمایید.