شواهد نقض تئوری

چندی پیش متنی رو پست کردم با این عنوان: دام تسری گذشته به آینده در برنامه‌ریزی پروژه‌ها (لینک زیر):

در اون پست به تسری به بررسی تجارب یا به عبارت بهتر و دقیق‌تر «مشاهده‌های گذشته» به آینده چند خط توضیح دادم.

در هنگام مطالعه کتاب «هنر شفاف اندیشدن» ترجمه «عادل فردوسی‌پور» به عبارت و توضیحاتی برخورد کردم، که باعث شد اندکی به متن قبلی اضافه کنم و در ادامه آن مطالبی را بنویسم.

آن عبارت تامل برانگیز «شواهد نقص تئوری» بود، در مقابل «شواهد تایید تئوری».

خیلی از اوقات تجارب گذشته خود را، به ویژه مواردی که چند بار به صورت موفق تکرار شده‌اند، به عنوان یک حقیقت مسلم و قابل اتکا در نظر می‌گیریم و بر اساس شواهد تایید کننده تجربه یک تئوری جدید را مطرح می‌کنیم. غافل از چند نکته:

۱) با یک (یا چند گل) بهار نمی‌شه و لازمه در مورد صحت و قابل اتکا بودن تئوری جدید و به بیان ساده‌تر تسری تجارب قبلی به آینده بررسی‌های عمیق‌تری انجام بدیم.

۲) در بسیاری از اوقات به دنبال شواهد تایید هستیم و در جستجوی شواهد نقص تئوری و به همین روی یا شواهد نقض را نمی‌بینیم و یا اگر ببینیم به عنوان استثنا یا نظایر آن مورد توجه جدی قرار نمی‌گیرمد.

۳) طرح تئوری جدید بر اساس تجارب و مشاهده‌های قبلی مستلزم استفاده از متدولوژی علمی و مشخصی است که کم‌تر از آن استفاده می‌شود.

۴) جستجو یا مشاهده «شواهد نقض» کم‌تر با روحیات و علایق ما سازگار است و معمولا دوست می‌داریم شواهد تایید نظر و آرا خود را پر رنگ ببینیم و شواهد نقض را نادیده بگیریم.

موارد مورد اشاره در بالا دامی جدی در مدیریت سازمان‌هاست به طوری‌که بسیاری از مدیران و متخصصان بدون جستجو برای شواهد نقض، براساس یک یا چند مشاهده تایید کننده تجربه یا مشاهده آن را به عنوان یک قاعده یا تئوری قابل اتکا در نظر گرفته و به دامنه گسترده‌تری تسری می‌دهند.

اخباری که در مورد تولید واکسن کرونا می‌خوانیم و می‌شنویم شاید نمونه‌ای از تلاش‌ها برای یافتن شواهد نقض باشد (با مشاهده هر مورد بیماری یا کسالت یا مرگ تقریبا کل فرآیند برای بررسی دقیق و ریشه‌ای علت متوقف می‌شود و تنها به تعدادی نمونه یا شاهد موفق – حتی در حد صدها و هزاران – اکتفا نمی‌شود).